Các bệnh do gốc tự do gây ra

    Gốc tự do được nhận diện là nguyên nhân chính hay ít nhất là yếu tố tham gia vào hơn 100 bệnh lý thông thường. Gốc tự do không hẳn là gây ra tất cả những bệnh này nhưng ít ra chúng là kẻ tòng phạm.  Ước tính, mỗi tế bào phải hứng chịu khoảng 10.000 gốc tự do tấn công mỗi ngày.

1. Bệnh ung thư

    Gốc tự do là nguyên nhân gây lão hoá và thúc đẩy sự phát triển của bệnh ung thư. Chúng tấn công đến rất nhiều các mục tiêu của tế bào như: màng tế bào, protein, acid nucleic và gây nguy hiểm đến cấu chúc của ADN. Cấu trúc ADN bị thay đổi rõ nhất như các điểm đột biến và đột biến nhiễm sắc thể trong các gen liên quan đến ung thư, làm hoạt hoá gene ung thư telomerase; một protein bảo vệ mã hoá cuối cùng của nhiễm sắc thể.

    Vì vậy, càng về già nguy cơ mắc bệnh ung thư ngày càng cao. May thay, các loại chất chống ôxy hoá có thể ngăn ngừa các chất ôxy hoá nguy hiểm đến ADN và giảm được nguy cơ mắc bệnh ung thư.

2. Các bệnh tim mạch

    Một kết quả nghiên cứu y học lớn về bệnh tim mạch đã chứng minh cơ chế hoạt động của các gốc tự do gây ra bệnh tim mạch. Khám phá này đã sử dụng hai cách tiếp cận khác nhau.

    Cách tiếp cận thứ nhất, sử dụng các nghiên cứu dịch tễ học, các kết quả đã chỉ ra rằng các bệnh tim liên quan tới hiện tượng giảm, thiếu các vitamin chống ôxy hoá trong huyết thanh.

    Cách tiếp cận thứ hai, sử dụng các nghiên cứu thực nghiệm, đã đạt được một kết quả rõ dàng rằng các gốc tự do ôxy hoá phản ứng làm giảm khối lượng của lipoprotein (LDL) – một dạng cholesterol xấu. Các phân tử LDL sau khi bị các gốc tự do tác động sẽ trở nên nhỏ nhẹ hơn và dễ dàng kết hợp với các tế bào bạch cầu gọi là đại tế bào (phagocytes) thành một khối các tế bào xốp và tạo thành các mảng bám trên thành mạch, chính các mảng trên bám vào thành mạch dẫn đến xơ cứng và hẹp thành mạch, dẫn đến giảm sự lưu thông của máu, dẫn đến trong tim thiếu ôxy và các chất dinh dưỡng.

    Ngoài ra, lưu thông máu kém dẫn đến quá trình tiếp nhận và cung cấp các chất chống ôxy hoá càng thiếu, quá trình ôxy hoá sẽ ngày càng nhiều. Tiếp tục như vậy một thời gian sẽ dẫn đến các tế bào bị tổn thương và thiếu máu cục bộ. Cơ thể được cung cấp thường các chất chống ôxy hoá để khử các gốc tự do, chống ôxy hoá sẽ phòng tránh và giảm các nguy cơ bệnh tim mạch.

3. Các bệnh thuộc thần kinh trung ương

    Quá trình ôxy hoá gây nguy hiểm đến não cũng như gây ra một số bệnh thoái hoá của hệ thống thần kinh trung ương. Có một số cơ chế đã giải thích rõ nguyên nhân gây ra bệnh thần kinh là do các gốc tự do.

• Thứ nhất, gốc tự do làm hoạt động enzyme poly ADP-ribose synthetase của tế bào thần kinh và dẫn đến hiện tượng tăng tích tụ ion canxi trong tế bào, dẫn đến tổn thương các neron thần kinh.
• Thứ hai, một số vùng của não như globus, pallidus và substantia nigra thường chứa một lượng lớn chất sắt. Sự dư thừa sắt quá mức sẽ làm tăng các phản ứng ôxy hoá trong não và dẫn đến làm tổn thương các neuron.

    Vì vậy, nếu cơ thể không cung cấp đủ các chất chống ôxy hoá hàng ngày để khử và lọc bỏ các gốc tự do thì sẽ thường mắc các bệnh về não và đặc biệt là khi về già hay mắc phải các bệnh như đột qụy, Alzheimer’s, bệnh Parkinson’s…

4. Bệnh viêm đường tiêu hoá

    Các bệnh viêm đường tiêu hoá mà mọi người trên toàn thế giới thường hay mắc phải và rất khó chữa khỏi như viêm ruột, viêm dạ dày và bệnh Crohn’s. Chúng cũng được liệt vào những bệnh gây ra bởi các chất ôxy hoá nguy hiểm.

    Các nhà y học đều đồng ý rằng các gốc tự do là nguyên nhân chính gây ra bệnh viêm đường tiêu hoá, các cơ chế gây bệnh phức tạp đó vẫn đang là một vấn đề nghiên cứu sâu rộng hơn. Một cơ chế chính xác của chất ôxy hoá đã gián tiếp gây tổn thương đến một chuỗi quá trình ôxy hoá protein.

    Bệnh viêm ruột được xem là nguyên nhân từ quá trình ôxy hoá protein trong các tế bào màng nhầy ruột bằng cách phá huỷ hệ thống enzym giữ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sự nguyên vẹn của lớp màng nhầy đường tiêu hoá, hoặc sự hấp thụ các ion làm hư hại đến hệ thống đường tiêu hoá. Cơ thể được cung cấp đủ các chất chống ôxy hoá sẽ giúp cải thiện và tránh được các bệnh đường tiêu hoá.

5. Bệnh tiểu đường

    Nguyên nhân bệnh tiểu đường là do sự rối loạn trong chuyển hoá các loại đường. Biểu hiện đường huyết cao là triệu chứng chính của bệnh, tiếp theo bệnh thường tiến triển xấu hơn, dẫn đến xơ cứng động mạch, đông máu tắc mạch ngoại vi, loét tứ chi và một số bệnh khác.

    Trong bệnh tiểu đường típ II, chính quá trình ôxy hoá đã làm bệnh ngày càng trở nên trầm trọng hơn cũng như phát sinh nhiều biến chứng của bệnh. Các chất ôxy hoá ức chế quá trình chuyển hoá gluco theo cách thuỷ hoá gluco và dẫn đến tăng lượng đường trong máu. Khi lượng đường huyết tăng quá cao sẽ dẫn đến hiện tượng tự động ôxy hoá của gluco và glycation của các proteins đẫn đến bệnh tiểu đường trở nên trầm trọng hơn.

 6. Bệnh đục thuỷ tinh thể

    Quá trình ôxy hoá sẽ gây nguy hiểm đến thuỷ tinh thể của mắt, nó thu thập và tụ ánh sáng trên màng võng mạc, đó là biểu hiện chính của bệnh đục thuỷ tinh thể. Khi đến tuổi già, các phân tử của thuỷ tinh thể bị nguy hiểm bởi các chất ôxy hoá làm kết tủa mờ đục trên thuỷ tinh thể. Đó được xem là nguyên nhân gây ra bệnh đục thuỷ tinh thể. Có rất nhiều chất chống ôxy hoá để chống lại sự phát triển của bệnh đục thuỷ tinh thể.

Trang Phạm (Tổng hợp)